Kościół i klasztor oo. Bernardynów

    Dzisiejszy kościół przyklasztorny oo Bernardynów, był początkowo kościołem ss. Bernardynek. Zakonnice sprowadził do Tarnowa z Krakowa Jan Tarnowski, hetman Wielki Koronny. W Krakowie w klasztorze św. Agnieszki zakonnicą była jego siostra, a wcześniej dwie krewne. W Tarnowie nosiły początkowo nazwę koletek, później nazywa się je ogólnie zakonnicami, z nazwą bernardynki spotykamy się dopiero w późniejszych czasach. Hetman wybudował im niewielki klasztor w pobliżu klasztoru oo. Bernardynów.

Sam budynek klasztorny poniósł, jak pisze O. Augustyn Chadam OFM, wielkie straty w czasie pożaru w 1614 r. W 1630 r. prowincjał Michał Heller przy poparciu księżnej Teofili Ostrogskiej wyremontował klasztor i zbudował drewniany kościół pod wezwaniem św. Michała i sprowadził 3 bernardynki z klasztoru w Lublinie (istnieje poważne podejrzenie, że poprzedni klasztor został rozwiązany).

Klasztor rozwijał się, źródłem jego utrzymania były posagi zakonnic, darowizny dobrodziejów, jak i praca ręczna i oświatowa nad dziewczętami szlacheckimi i mieszczańskimi (sporo tarnowskich patrycjuszek z XVIII w. umiało czytać, a w ich domach znajdowały się książki "białogłowskie", co pozwala realnie przypuszczać że były wychowankami miejscowych sióstr).

Po spustoszeniu klasztoru w 1655 r., przystąpiono do budowy nowego obszerniejszego i już murowanego klasztoru, którego budowa, jak głosi data na belce w refektarzu miała miejsce ok. 1680 r. Nowy klasztor nie posiadał kościoła i siostry korzystały nadal z kościoła oo. Bernardynów. Warto wspomnieć, że ostatnie lata swego życia spędziła w nim znana poetka Elżbieta Drużbacka (zm. 14 marca 1765 r.). Sam klasztor jest budynkiem murowanym, piętrowym, przyległym do kościoła od południa. Zrealizowano go na rzucie czworoboku z wirydarzem pośrodku. Pomieszczenia są jednotraktowe, korytarz znajduje się od strony wirydarza. W celach i korytarzach znajdują się sklepienia kolebkowo krzyżowe i krzyżowe, w niektórych pomieszczeniach znajdują się stropy.

Cenną rzeczą są kute drzwi z XVII w. z antabami i starymi zamkami w wejściu z korytarza do zakrystii oraz na chór muzyczny - dzieło z pewnością miejscowych mistrzów. Obrazy w klasztorze przeważnie z XVIII w., rzadziej z XVII przedstawiają z reguły świętych, rzadziej sceny religijne.

Po 1747 r. przystąpiono do budowy murowanego kościoła, przylegającego bezpośrednio do klasztoru. Inicjatywa wyszła od siostry Heleny Nikelson, która ofiarowała na ten cel kamienicę w tarnowskim rynku (późniejszy pałac Sanguszków, siedziba sądów Szlacheckich i pałac biskupi). Budowę przy pomocy Sanguszków (Karol i po jego śmierci Barbara) ukończono w 1776 r.

Konwent bernardynek został rozwiązany dekretem cesarza Józefa II 12 XII 1781 r., a w lipcu 1783 r. ostatnie zakonnice musiały opuścić klasztor, trzy przeniosły się do innych klasztorów reszta powróciła do życia świeckiego, jakkolwiek jeszcze w 1789 r. dwie bernardynki mieszkały przy tarnowskim klasztorze Bernardynów. Od 5 VII 1789 r. klasztor i kościół Bernardynek przejęli oo. Bernardyni. Kościół (dzisiaj) Bernardynów nie jest uznawany za wybitne dzieło architektury, ale stanowi ciekawy prowincjonalny przykład nakładania się wielu epoki w jednym obiekcie.

Jest to budowla barokowa, murowana z cegły, otynkowana, pokryta blachą, jednonawowa z węższym prezbiterium. Wnętrze kościoła nakryte jest sklepieniami kolebkowymi z lunetami, ściany wnętrza rozczłonkowane są pilastrami dźwigającymi gzymsy oraz ślepymi arkadami zamkniętymi półkoliście. Większość wyposażenia pochodzi z XIX w. utrzymana w stylu neobarokowym jak ołtarz główny, w którego polu znajduje się jednak barokowy krucyfiks z XVII w., zaś w jego tle późniejsze malowidło z postaciami Matki Boskiej Bolesnej i św. Jana Ewangelisty. Oprawa tabernakulum pochodzi z epoki rokoka (II poł. XVIII w.), a znajdująca się w nim monstrancja nosi cechy klasycystyczne. Mamy więc w kościele przegląd wszystkich styli.

Cztery ołtarze boczne są także neobarokowe z końca XIX w., w nich zaś obrazy i posągi z XIX i XX w. Neobarokowy charakter nosi także ambona, ale konfesjonał pochodzi już z epoki oryginalnego baroku z XVII w., zaś marmurowa kropielnica z XVIII w. Barokowe są stacje drogi krzyżowej (XVIII w.).

Polichromie wnętrza mają charakter neorenesansowy i są autorstwem słynnego w Tarnowie i regionie malarza dekoratora Adolfa Gucwy (1895 r.). Natomiast w prezbiterium znajduje się polichromia odnowiona przez współczesnego malarza Karola Pustelnika (ok. 1960 r.). Na zewnątrz kościoła ściany mają podziały pilastrowo ramowe. Dachy są siodłowe o różnych kalenicach, nad częścią zachodnią znajduje się ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę.

Od strony północnej kościoła znajduje się kaplica Jezusa Miłosiernego (dawny skarbczyk), z wczesnobarokowym ołtarzem z I poł. XVII w. z uzupełnieniami z II poł. XVIII w., a w nim renesansowy obraz XVI w. malowany na desce, przemalowany lub nieudolnie odnowiony, słynący łaskami

Po południowej stronie kościoła umiejscowiona jest zaciszna zakrystia (wtopiona w budynek klasztorny) z pięknymi późnobarokowymi sprzętami (komody i szafy), nad środkową komodą znajduje się rokokowy krucyfiks. W przejściu od kościoła do zakrystii znajduje się barokowo ludowa Matka Boska z Dzieciątkiem, dzieło tyleż oryginalne co dziwaczne, ale nie pozbawione pewnego prowincjonalnego, prymitywnego uroku.

Od strony zachodniej kościoła znajduje się przedsionek, na piętrze chór muzyczny, dawniej oratorium zakonne. W przedsionku znajduje się barokowy krucyfiks z XVIII w. oraz epitafia z czarnego marmuru z pocz. XIX w. rodziny Mokronowskich.

Warto jeszcze wspomnieć znajdujący się tuż obok kościoła w krużganku klasztoru renesansowy ołtarz z I poł. XVII w. w formie tryptyku oraz gotycki krucyfiks z XV/XVI w.

Jak z tego przeglądu widać dzisiejszy kościół Bernardynów posiada wcale bogate wyposażenie z wszystkich niemal epok stylistycznych. Nie jest rzeczą nieprawdopodobną, że niektóre ze starszych elementów wyposażenia pochodzą z dawnego klasztoru Bernardynów (samym klasztorze znajduje się szereg obrazów z XVII w. oraz portretów franciszkanów i bernardynów w tym portrety dwu gwardianów z końca XVIII w.

Powrót