Kościół na Burku - Tarnów

 

   Kościół p.w. Najświętszej Maryi Panny

    Największe zainteresowanie zwiedzających Tarnów podróżników i artystów XIX i XX w., a także ilustrowanej prasy XIX wieku budziły malownicze drewniane kościółki - NMP obok tzw. Burku, a właściwie w dzielnicy zwanej Zabłocie; kościół św. Trójcy leżący na terenie dawnej wsi podmiejskiej zwanej Terlikówką oraz kolejny drewniany kościółek pod Tarnowem św. Marcina na Górze św. Marcina w Zawadzie.

Nad spokojnym z pozoru potoczkiem zwanym Wątokiem (Wontokiem), istnieje druga taka pisownia tej rzeczki dość zresztą mocno udokumentowana lingwistycznie, za placem zwanym Burek, z którego na południe wychodziła uliczka zwana NMP. U jej wylotu stoi, obok "starego cmentarza", wspomniany kościółek p.w. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej (takie jest jego oficjalne wezwanie).

Parafię przy kościele NMP Wniebowziętej na Burku o charakterze personalnym dla mieszkańców zamku Tarnowskich uposażył Rafał Tarnowski 1354 r., a erygował ją ok. 1362 r. bp Bodzanta. W 1400 r. bp P. Wysz przyłączył parafię NMP na Burku - "extra muros civitatis", czyli za murami miasta, do parafii kolegiackiej.

Rzut poziomy kościołaWedług jednych źródeł kościółek ten wspomniany tylko jest w 1458 r., według innych w roku tym został wzniesiony "przez sześciu wieśniaków z Przedmieścia Większego". Jako datę jego poświęcenia kościoła przyjmuje się rok 1462 (?), podany w dziełku ks. Michała Króla, i wg wspomnianego autora poświęcono ołtarze w tymże w roku 1602.

Kościół uszkodzony przez pożar w pocz. XVII w. został odbudowany przed 1640 r. staraniem ks. Andrzeja Tarły. Według przytaczanego autora ks. Michała Króla, ślady tego faktu (czyli pożaru) odkrywano w czasie generalnego remontu kościoła w 1853 r. W owym czasie kościół był już tak podupadły, "że już próg wielkich drzwi do rzeczki się wali". Ściany były były przegnite, dach dziurawy. Kościół wyremontowano korzystając z robotników, którzy przesuwali rusztowanie w czasie malowania od wewnątrz katedry, jakie wtedy uskuteczniano. Cały kościół NMP przesunięto na walcach o trzy sążnie.

Relacji ks. M. Króla nie bardzo chciano wierzyć, sądząc po późniejszych wątpliwościach innych autorów. Ks. M. Król był jednak postacią zbyt poważną, niedoszłym biskupem tarnowskim (niedoszłym, skutkiem patriotycznej przeszłości), aby nie wierzyć jego relacjom. W takim razie dokonano by wtedy w Tarnowie dużej technicznej operacji. Dodajmy, że rzeczka (potok) Wątok w czasie ulewnych deszczy zamienia się w prawdziwą dziką rzekę. Mimo przebudów kościół jest w swej bryle gotycki z wieżą neobarokową (odbudowaną w 1910 r.), gruntownie odbudowaną w 1965 r., częściowo według projektu arch. Lecha Stachowskiego (przebudował wieżę).

Jest to kościół drewniany, konstrukcji zrębowej, szalowany, z wieżą konstrukcji słupowej podbitą gontem. Jednonawowy z węższym prezbiterium zamkniętym trójkątnie, przy którym znajduje się niewielka zakrystia.

Przy nawie od od strony południowej znajduje się niewielka kruchta, zaś od frontu kwadratowa wieża z przedsionkiem w przyziemiu. Wewnątrz znajdują się stropy płaskie, w nawie z zaskrzynieniami. Nad nawą i prezbiterium znajdują się dachy strome o jednej kalenicy, wsparte na więźbie storczykowej, gotyckiej proweniencji. Wieżyczka ma sygnaturkę wieloboczną datowaną na 1653 r. Wieża powyżej przyziemia ma ściany lekko pochyłe, z nadwieszoną izbicą, nakryta jest hełmem baniastym z latarnią.

Warto dodać, że kościółek ten budził zaciekawienie malarzy i rysowników. Najstarsze znane pochodzą z 1910 r. o 1913 r. Jeden z rysunków opublikowany został jako samodzielna litografia przez J. Gumowskiego. Później w okresie międzywojennym i po II wojnie doczekał się kilkudziesięciu obrazów i rysunków, szczególnie miejscowych artystów, którzy widzieli w nim romantyczny przejaw polskiego pejzażu.

Dodać należy że kościół ten otacza mur, wyznaczający obszar nie istniejącego cmentarza, jaki zwyczajowo otaczał każdy kościół (w Polsce) co najmniej do końca XVIII w.

Kościół ozdobiony jest polichromią figuralną i ornamentalną z ok. 1930 r. malowaną przez Tadeusza Terleckiego, odnowioną przez Annę i Zofię Pawłowskie z Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie. Ponadto we wnętrzu znalazły się fragmenty dawnej dekoracji malarskiej o motywach roślinnych z XVI-XVII w. odkryte i zabezpieczone w 1965 r.

Ołtarz główny kościoła pochodzi z epoki rokoka z II poł. XVIII w., ma charakter architektoniczny z rzeźbami śś. Jana Chrzciciela i nie znanego z nazwiska biskupa. W ołtarzu znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (gotycko renesansowy) z XVI w. malowany na desce, przemalowany w barokowej manierze, zapewne w XVIII w., pokryty częściowo sukienkami haftowanymi oraz koronami i blachami z XVIII i XIX w. słynący łaskami.

W górnej kondygnacji ołtarza znajduje się Zwiastowanie, owalny obraz barokowy z XVIII w. Ołtarze boczne stanowią dziś depozyt Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie. Są to: gotycki z pocz. XVI w. pochodzący z z kościoła w Kamionce Małej oraz gotycko renesansowy z I poł. XVI w. pochodzący z kościoła w Brzezinach.

Kościół posiada ambonę barokową z XVIII w., późnorenesansowy chór muzyczny z charakterystycznymi ornamentami swej epoki z około 1621 r. z płaskorzeźbionymObraz MB Szkaplerznej parapetem. W polach owego parapetu znajdują się herby dobrodziejów kościółka:

  1. Teofili z Tarłów Ostrogskiej, kasztelanowej krakowskiej;

  2. Dominika Chryzostoma Ostrogskiego-Zasławskiego;

  3. Papieża Grzegorza XV;

  4. Marcina Szyszkowskiego bpa krakowskiego;

  5. Tomasza Zamoyskiego wojewody kijowskiego.

W kościółku są także barokowe rzeźby z XVII i XVIII w. (na tęczy) oraz krucyfiks barokowy z XVIII w. Można w nim również zobaczyć krucyfiks procesyjny ludowy z XIX w., dwa relikwiarze skrzynkowe, drewniane z II poł XVIII w. oraz zegar ścienny z pocz. XIX w. wyrobu francuskiego.

Panorama wnętrza kościoła:

Powrót