Katedra - Tarnów -->

 

   Katedra

    Pierwotny kościół parafialny dla nowo założonego miasta Tarnowa wzniesiony został około połowy XIV w., zapewne z fundacji Spycymira Lelewity, kasztelana krakowskiego i właściciela miasta. Kościół ten przypuszczalnie składał się z trójprzęsłowej nawy i krótkiego, zamkniętego ścianą prostą prezbiterium, do którego dostawiona była od pn. zakrystia oraz krucht przybudowanych od pd. i zach. Kruchta zach. mogła stanowić przyziemie drewnianej wieży. W 4. ćw. XVI w. do kościoła dobudowano od pd. kaplicę św. Krzyża z fundacji Spytka z Tarnowa, podkomorzego krakowskiego. Już wtedy musiał to być okazały obiekt skoro w 1392 r. wyświęcono w nim Jakuba Strepę na arcybiskupa halickiego. W 1400 r. bp krakowski Piotr Wysz podniósł kościół do godności kolegiaty. W 1415 r. od południa wzniesiono kaplicę Rozesłania Apostołów z fundacji Jana z Tarnowa, wojewody krakowskiego oraz jego brata Spytka, wojewody sandomierskiego. W latach 1483 i 1494 kościół był niszczony przez pożary, podczas odbudowy po ostatnim z nich wzniesiono wieżę od zach. i nakryto kościół sklepieniem sieciowym. Następnie w 1512 r. dobudowano od pn. kaplicę św. Anny i skarbiec a w 1514 r. od pd. kaplicę Matki Boskiej Szkaplerznej, wtedy też do kruchty pd. dobudowano przedsionek. Z XVII w. pochodzi tzw. zakrystia właściwa. W latach 1612, 1663 i 1735 kościół był niszczony przez kolejne pożary. W 1712 r. wzniesiono na piętrze, nad skarbcem kaplicę Świętych Relikwii, wzorowaną na kaplicy św. Jacka u krakowskich dominikanów, w 1780 r. obniżono ją do poziomu posadzki, wtedy też powstała nowa zakrystia a nad nią skarbiec. Po utworzeniu diecezji tarnowskiej w 1786 r. kościół otrzymał tytuł katedry. Prace przy nowej katedrze trwały przez cały niemal XIX w. W latach 1810-16 połączono południowy szereg kaplic w jedno wnętrze. W 1827 r. prezbiterium zostało przedłużone i zakończone wieloboczną apsydą, połączono też północny szereg kaplic, tworząc nawę pn. W latach 1850-53 dobudowano od pn. drugą zakrystię tzw. kanonicką. Z kolei w latach 1889-97 kościół został gruntownie przekształcony w duchu historyzmu według projektu architekta Juliana Zachariewicza ze Lwowa, pod kierunkiem inżyniera Janusza Rypuszyńskiego. W czasie tej przebudowy podwyższono wieżę od czwartej kondygnacji, wzniesiono chór muzyczny, dobudowano dwie kruchty od pn. i zamknięto wielobocznie prezbiterium. W 1898 r. dla uczczenia 50 rocznicy panowania cesarza Franciszka Józefa na hełmie wieży osadzono złoconą koronę. Kościół odnawiany był w 1957 r. oraz niezbyt szczęśliwie w 1981 r. W 1972 r. tarnowska katedra otrzymała od papieża Pawła VI tytuł Bazyliki Mniejszej.

ARCHITEKTURA

    Gotycki, częściowo przekształcony w stylu neogotyckim. Murowany z cegły z użyciem kamienia do detali architektonicznych. Korpus trójnawowy, trójprzęsłowy, bazylikowy z trójprzęsłowym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium i wieżą od zachodu (wys. 72 m.). Nawa główna nakryta sklepieniem sieciowym z 1494 r., uzupełnionym w 1890 r. Chór muzyczny, neogotycki z 1897 r., z rzeźbami śś. Cecylii i Grzegorza Wielkiego papieża, na balustradzie wykonany przez krakowskiego rzeźbiarza Zygmunta Langmana. Arkada tęczy ostrołukowa. Nawy boczne powstałe z kolejno dobudowywanych kaplic i krucht, połączonych między sobą w 1827 r. Nawa północna złożona począwszy od zachodu: z kaplicy św. Anny, gotyckiej, zbudowanej w 1512 r., ze sklepieniem gwiaździstym, z h. Leliwa na zworniku z 1514 r.; z dawnej kruchty nakrytej sklepieniem krzyżowym, przy której od północy nowa kruchta z 1897 r.; z kaplicy Serca Pana Jezusa (dawniej Świętych Relikwii), barokowej, wzniesionej w 1712 r., pierwotnie piętrowej ze skarbcem w przyziemiu i przebudowanej w 1780 r., nakrytej eliptyczną kopułą z latarnią. Nawa południowa złożona począwszy od zachodu: z kaplicy Rozesłania Apostołów, gotyckiej, ufundowanej w 1415 r. przez Jana z Tarnowa, wojewodę krakowskiego i jego brata Spytka z Jarosławia, jako wotum za zwycięstwo w bitwie pod Grunwaldem, ze sklepieniem gwiaździstym, z h. Sternberk na zworniku, przypuszczalnie z ok. 1514 r.; z dawnej kruchty, gotyckiej, ze sklepieniem gwiaździstym, przy której od południa prostokątny babiniec ze sklepieniem sieciowym z początku XVI w.; z kaplicy św. Krzyża, gotyckiej, wzniesionej w 4. ćw. XIV w. z fundacji Spycymira z Tarnowa, podkomorzego krakowskiego, ze sklepieniem siedmiopolowym i pięcioma wspornikami w formie głów ludzkich z około 1400 r. Przy nawie od zachodu kwadratowa wieża. W dolnej kondygnacji wieży sklepienie krzyżowo-żebrowe z XV w. Na iglicy wieży korona z 1895 r., upamiętniająca 50-lecie rządów cesarza Franciszka Józefa. Prezbiterium nakryte sklepieniem sieciowym (dwa przęsła) i gwiaździstym (jedno przęsło) z 1890 r. W apsydzie na konsolach figury śś. polskich: Wojciecha, Stanisława bpa, Kingi, bł. Szymona z Lipnicy, Kazimierza i Jana Kantego, wykonane przez Zygmunta Langmana w 1892 r. Przy prezbiterium od północy piętrowa przybudówka mieszcząca na parterze od zach. przedsionek (dawną zakrystię) z pocz. XV w., właściwą zakrystię z pocz. XVII w. i zakrystię kanonicką z 1853 r., na piętrze skarbiec po części z XVI w. i 1890 r., przy niej od pn. nowa kruchta z  4. ćw. XIX w.; od pd. kaplica Matki Boskiej Szkaplerznej, gotycka, zbudowana w 1514 r., ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym i wspornikami w kształcie głów, w typie renesansowym i kaplica św. Benedykta, neogotycka z 1827 r. Kościół opięty przyporami. Na elewacjach korpusu fryz ząbkowy. Portale: 1. do nawy pn. gotycki, kamienny, ostrołukowy, profilowany z przed 1400 r.; 2. z przedsionka do nawy pd., gotycko-renesansowy wykonany być może z fundacji Elżbiety ze Sternberku po 1511 r., wg drzeworytu Zaślubiny Marii Albrechta Dűrera kamienny zamknięty łukiem półkolistym, profilowany, z laskowaniem i dekorację rzeźbiarską z przedstawieniami: Chrystusem Bolesnym tzw. w studni z Matką Boską i św. Janem, ptakami, aniołami z Arma Christi, lisem i niedźwiedziem oraz motywami roślinnymi i tarczą z h. Leliwa i Sternberg; 3. z wieży do nawy, późnogotycki z początku XVI w., kamienny, zamknięty łukiem półkolistym, ujęty ornamentem roślinnym, z h. Leliwa w kluczu; 4. do zakrystii z XVII w., marmurowy, prostokątny, profilowany; 5. w wejściu pod wieżą, neogotycki z 1906 r., z piaskowca, ostrołukowy, wykonany według projektu Juliana Zachariewicza przez Piotra Kulkę z Tarnowa.

POLICHROMIA

    W dawnej kaplicy Matki Boskiej Szkaplerznej zachowały się fragmenty z lat 1514-26, przedstawiające sceny maryjne: Zwiastowanie, Narodzenie Pana Jezusa, Pokłon Trzech Króli i Ofiarowanie w świątyni oraz sceny pasyjne: Pojmanie, Sąd u Kajfasza i Biczowanie. W nawie głównej, w blendowych wnękach okiennych postacie wybitnych osobistości z historii polski malowane przez Adama Marczyńskiego w 1957 r. W nawie północnej polichromia malowana przez Józefa Dutkiewicza w 1958 r., natomiast we wnętrzu kopuły kaplicy Serca Pana Jezusa malowana przez Wacława Taranczewskiego. W nawie południowej, w dawnej kaplicy Rozesłania Apostołów, sceny z bitwy pod Grunwaldem, malowane przez Józefa Dutkiewicza w latach 1957-58. W kruchcie północnej sgraffitowa dekoracja figuralna, wykonana przez Józefa Dutkiewicza w 1958 r. W kruchcie południowej nad wejściem przedstawienie Chrystusa Pantokratora (Maiestas Domini), również wykonane przez Józefa Dutkiewicza w latach 1957-58.

WITRAŻE

    W prezbiterium, w trzech  oknach apsydy z fundacji Marii Bidzińskiej, poświęcone pamięci jej braci, księży Gwizdoniów: Wawrzyńca, prepozyta kapituły katedralnej (zm. 1885) i Błażeja, dziekana w Wojniczu (zm. 1889), wykonane w pracowni Jelego w Innsbrucku. W nawie północnej, w trzech oknach, wszystkie wykonane w  pracowni Geylinga w Wiedniu: 1. ze św. Stanisławem bpem, ufundowany w 1891 r. przez infułata Stanisława Walczyńskiego, prepozyta kapituły katedralnej; 2. ze śś. Tomaszem z Akwinu, Hieronimem i Alfonsem Ligouri, ufundowany w 1896 r. przez profesorów Seminarium Duchownego w Tarnowie; 3. ze św. Anną, ufundowany w 1899 r. przez katechetów szkół tarnowskich. W nawie pd.: w oknie zach., wyk w pracowni Geylinga w Wiedniu w 1899 r., przedstawia Chrystusa Dobrego Pasterza; pozostałe witraże wykonane w 1986 r., według projektu Józefa Furdyny, w pracowni Anny i Ireneusza Zarzyckich w Krakowie, z przedstawieniami współczesnych wydarzeń: II wojna światowa, 1000-lecie chrześcijaństwa w Polsce, sanktuaria maryjne w diecezji tarnowskiej, nadanie katedrze tytułu Bazyliki Mniejszej i peregrynacja Matki Boskiej Częstochowskiej w Diecezji, w symbolu pustych ram (1968-70). W przedsionku południowym wykonany w pracowni Geylinga w 1894 r., przedstawia Pokłon Trzech Króli.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZ

ZEWNĘTRZNE ŚCIANY KOŚCIOŁA

    Warto zwrócić też uwagę na tablice i pomniki zdobiące Katedrę od zewnątrz. Na ścianie dawnej kaplicy Rozesłania Apostołów umieszczono w roku 1910 brązową tablicę z informacją, że kaplica ta była ufundowana przez Jana z Tarnowa i Spytka z Jarosławia jako votum za zwycięstwo grunwaldzkie. W ostatnim zdaniu tekstu ujęto trafnie rolę, jaką mają pomniki przeszłości wobec dzisiejszych pokoleń. Napisano tam bowiem, że "Miasto Tarnów położyło ten napis w pięćsetną rocznicę bohaterom na chwałę, sobie na pokrzepienie". Po stronie wschodniej, w pobliżu absydy, widzimy dużych rozmiarów wizerunek Chrystusa na krzyżu, umieszczony tu w roku 1899, na tle mozaiki. Samą figurę ufundował inż. Janusz Rypuszyński, a projektował prawdopodobnie Antonii Madeyski. Jest to odlew w żeliwie, miedziowany. Obok stoi wysoki na 3,5 m pomnik Papieża Jana Pawła II, dzieło Bronisława Chromego, odlew w brązie, wykonany w pracowni Stefana Kowalówki, odsłonięty dnia 29 czerwca 1981 roku, wkrótce po zamachu na życie Papieża. Nieco dalej, na środkowej ścianie absydy, znajduje się tablica upamiętniająca Jubileusz 200-lecia Diecezji Tarnowskiej, 1786-1986, projektowana przez Cz. Dźwigaja i odlewana w brązie w pracowni S. Kowalówki.

wejście do Katedry. 

.

 

Panoramy katedralne:

Galeria zdjęć katedry